Emek İhraç Ediyoruz, Zeka Değil.

 

Türkiye, son yıllarda ihracat rekorları kırıyor. 2023’te 255,8 milyar dolara ulaşan mal ihracatı, tarihî bir seviyeye ulaştı. Ancak bu başarı hikâyesinin içinde eksik kalan kritik bir soru var:

Peki, biz ne ihraç ediyoruz?

Ham madde mi?
İşlenmiş ürün mü?
Yoksa yüksek teknoloji mi?

Çok Satıyoruz, Ama Ucuz Satıyoruz

TÜİK ve OECD verilerine göre, Türkiye'nin toplam ihracatında yüksek teknolojili ürünlerin payı yalnızca %3 civarında. Oysa bu oran Güney Kore’de %25, Almanya’da %15 düzeyinde.

Türkiye ihracatının en büyük kalemleri:

• Otomotiv (montaj ağırlıklı)
• Hazır giyim
• Gıda ve tarım ürünleri
• Demir-çelik gibi düşük katma değerli girdiler

Bir ton fındık yaklaşık 2.000–3.000 dolar ederken, aynı ağırlıktaki ileri teknoloji ürün (örneğin mikroçip) milyonlarca dolara alıcı bulabiliyor.

Bu nedenle:
Çok çalışıyoruz, çok üretiyoruz… ama az kazanıyoruz.

Katma Değer: Akılla Ölçülür

Katma değer, bir ürünün üretim sürecinde ham girdilere ne kadar bilgi, teknoloji, tasarım ve marka değeri eklendiğini gösterir.
Türkiye'nin ihracat profiline baktığımızda:

• Yüksek teknoloji ihracatı: %3
• Orta-düşük teknoloji: %40’ın üzerinde
• Tarım, tekstil gibi emek-yoğun ürünler: Ana kalemler
• Yabancı markalara fason üretim: Yaygın

Marka, AR-GE ve Tasarım Eksikliği

Türkiye'den çıkan ve dünya genelinde tanınan güçlü markaların sayısı oldukça sınırlı.
Bir ürünü pahalıya satabilmenin yolu ise sadece üretmekten değil, markalaştırmaktan geçiyor.

Ancak Türkiye’nin GSYH’ye oranla AR-GE harcaması %1,3 civarında.
OECD ortalaması ise %2,7.
Güney Kore'de bu oran %4’ü aşıyor.

Yani sadece üretmek yetmiyor; icat etmek, geliştirmek ve sahiplenmek gerekiyor.

İhracat Miktar Değil, Nitelik Meselesidir

İhracatın sadece miktarı değil, kalitesi önemlidir.
100 ton tekstil ürünü, 1 ton ileri teknoloji medikal cihaz kadar döviz getirmiyor.
Dahası, teknoloji ve tasarım içeriği yüksek olan ürünler, küresel krizlerde bile rekabet gücünü koruyabiliyor.

Bir kilogram ihracat başına gelir:

• Türkiye: ≈ 1.3 dolar
• Almanya: ≈ 4.5 dolar
• Japonya: ≈ 3.8 dolar

Aradaki fark, bilgiye ve teknolojiye verilen değerle açıklanabilir.

Katma değeri yüksek ihracat için yapılması gerekenler net:

Eğitim sistemini teknoloji ve yeniliğe odaklı hâle getirmek
Üniversite–sanayi iş birliğini güçlendirmek
KOBİ’leri tasarım, AR-GE ve dijital dönüşümle desteklemek
Yerli markaları küresel pazarlara taşıyacak teşvik modelleri geliştirmek
Patent, tasarım ve lisans üretimini artırmak

Ne İhraç Ediyoruz?

Evet, Türkiye ihracat yapıyor. Hatta çok yapıyor.
Ama asıl mesele ne ihraç ettiğimiz.
Sadece ürün mü?
Yoksa içinde bilgi, tasarım, marka ve teknoloji barındıran değer mi?

Ekonominin geleceği, bu soruya verilecek cevapta gizli.
Ve bu cevap, sadece ticaret politikasını değil, ülkenin kalkınma rotasını belirliyor.